Shamisen

Data publikacji: 1995

Shamisen

Yumiko Sakagawa. Tłumaczenie z języka japońskiego Robert Szober¹⁾

Ambasada Japonii w Warszawie¹⁾

1. Instrument i jego tło

Wśród wszystkich japońskich instrumentów shamisen jest używany w najróżniejszy sposób. Jest centralnym instrumentem w muzyce teatru kabuki, jest ciepło przyjmowany w domach, akompaniuje także pieśniom ludowym. Shamisen jest wielkim dziedzictwem kulturowym epoki Edo. W epoce Meiji po wprowadzeniu muzyki europejskiej, zmniejszyła się bardzo liczba osób grających na tradycyjnych instrumentach, które obejmowały shamisen, ale ostro górujące melancholijne tony posiadają dla współczesnych Japończyków specyficzny urok.

Jabisen, który był pierwowzorem shamisen, został po raz pierwszy przywieziony do Japonii w 16 wieku, mówi się że, do portu Ōsaka trafił z Chin lub znajdujących się na południu Japonii wysp Ryūkyū (dzisiejsza Prefektura Okinawa). Ma 3 struny, a mały drewniany korpus pokryty jest skórą węża; gra się podobnie jak na banjo kostką założoną na palec. Ponieważ w Japonii trudno było dostać skórę dużego węża w zamian używano skóry kota, a to jednocześnie stworzyło zupełnie nowe brzmienie i zaczęto jabisen nazywać shamisen. Towarzyszący temu sposób gry również uległ zjaponizowaniu, w końcu 17 wieku dla shamisen jako japońskiego instrumentu - były opracowywane nuty, które nawet były drukowane i wydawane.

Korpus shamisen wykonany jest z drewna. Aby dźwięk brzmiał lepiej do wnętrza wprowadzono ornament. Tylnia strona i przód obciągnięty jest skóra, a w miejsce w które trafia plektron przyklejona jest skóra w kształcie półksiężyca. Długi gryf wykonany jest także z drewna i można go rozbierać do transportu. Struny są jedwabne, jednakże obecnie używa się również struny nylonowe.

Skóra, kształt, ciężar, jakość drewna, miejsce podstawki pod struny itd. ma bardzo duże znaczenie na brzmienie dźwięku. Podstawka pod struny wykonana jest z kości słoniowej, drewna, plastiku itd. Także plektron posiada różne wielkości i kształty.

Brzmienie jest najbardziej charakterystyczną strona shamisen. Gdy uderza się plektronem w strunę i skórę, możliwy do uzyskania dźwięk instrumentów perkusyjnych i dźwięczący miedzy struna a korpusem dźwięk instrumentów strunowych staja się jedna całością. Również metalowy czubek gryfu może wywierać wpływ na rezonans.

Shamisen ma 3 rodzaje strun tonowych. Poza podstawowym i uroczystym brzmieniem honchyoshi istnieje radosne brzmienie niagari (dźwięk na drugiej strunie podwyższony o jeden ton od tonu podstawowego) i smutne brzmienie sansagari (zniżony podstawowy ton trzeciej struny). Ponieważ shamisen od początku był instrumentem akompaniującym pieśniom nie ma zdecydowanego interwału, wysokość dźwięku była strojona do śpiewaka.

2. Rodzaje muzyki shamisen

Ponieważ na shamisen grali przede wszystkim muzycy biwa z rejonu Ōsaka i Kioto, muzyka shamisen nosiła charakter powieściowy. Następnie wprowadzone do form kabuki i bunraku, dwóch narodowych teatrów rozkwitłych w epoce Edo, motywy „tokiwazubushi” (motyw wiecznej przystani) i „gitayobushi” (motyw obowiązku głównego bohatera) stały się gatunkami tych teatrów. Był to powód przyłączenia nowych instrumentów do nowych teatrów.

Przypuszczam, że ci, którzy w lipcu ubiegłego roku w Warszawskim Teatrze Wielkim widzieli przedstawiony przez teatry no, bunraku i kabuki spektakl "Shunkan" rozumieją już jaką niezastąpiona role spełnia shamisen w tych dwóch teatrach. Jednocześnie także shamisen był powiązany z melodiami lokalnych obyczajów i pieśniami ludowymi różnych rejonów Japonii.

Shamisen posiada jeszcze jeden ważny aspekt. Jest nim muzyka kameralna. Postępowa rola teatru czy obrzędy religijne, wszystkie te części muzyki kameralnej są formami dla czystego rozkoszowania się muzyką. Kameralność europejskiej muzyki kameralnej jest dosłowna. Japońska muzyka kameralna zwana „pieśnią ludowa” była także generalnie wykonywana zespołowo na koto, shakuhachi itd., podobnie jak muzyka europejska na wiele instrumentów. Koto jest dużym, mającym 13 strun instrumentem podobnym do cytry, a shakuhachi to zrobiony z bambusa klarnet. Shakuhachi był religijnym instrumentem związanym z zen a potem rozprzestrzenił się także jako instrument kameralny. Takim sposobem shamisen, którego model został przekazany z Chin utrwalił się jako specyficzny instrument japoński a potem także konstruktywnie zapożyczał muzykę chińską lub zachodnia.

Po Drugiej Wojnie Światowej zaczęły być energicznie komponowane również abstrakcyjne melodie zwane melodiami współczesnymi.

Tekst powyższy przygotowany został na wykład i koncert gry na shamisen odbywający się w ramach „4. Dni Kultury Japońskiej” w Poznaniu 2 kwietnia 1995 roku.