Kimono

Data publikacji: 2001

Kimono

Małgorzata Dutka¹⁾

Ōsaka Kimono Kitsuke Gakuin¹⁾

Słowo kimono („ubranie”) jest zwykle używane w wąskim znaczeniu na określenie tradycyjnego japońskiego stroju uszytego z prostokątnych, długich kawałków materiału, złożonego i przewiązanego pasem obi. W tym znaczeniu pojęcie to nie dotyczy haori (rodzaj żakietu) oraz nagajuban (spodnie kimono), lecz oznacza ogólnie japoński ubiór w przeciwieństwie do ubioru zachodniego (yōfuku). Przodkiem kimona jest kosode, które noszono jako bieliznę od okresu Nara (VIII w. N.e.) oraz które pojawiło się jako garderoba wierzchnia w połowie XVI w. Termin kimono upowszechnił się dopiero w XVIII w. W XVII w. wąski pas wokół bioder został zastąpiony w stroju kobiecym przez szeroki i sztywny pas sięgający pod biust.

Bogacenie się klasy mieszczańskiej w okresie Edo przyczyniło się do zwiększenia popytu na luksusowe materiały na kimona. Były one wykonywane przez wyspecjalizowanych rzemieślników i malowane ręcznie lub dekorowane brokatem. Przepych kimon noszonych przez żony i konkubiny kupców stał się obiektem ograniczeń rządowych z 1683, 1689 i 1721 r. Podobne sankcje nałożono na kimona męskie wykonane z jedwabiu habutae zarezerwowanego tylko dla przedstawicieli klasy samurajskiej. Klasom niższym zalecono noszenie kimon z bawełny i konopi. Nakazy te nie były jednak ściśle przestrzegane i w początkach XIX w. Kimono z jedwabiu stało się symbolem zamożnego mieszczanina.

W okresie Meiji (1868 - 1912) zaczęto nosić ubrania w stylu europejskim, kimono natomiast zakładano na specjalne okazje lub do noszenia w domu. W ramach modernizacji Japonii od 1870 r. urzędnicy obowiązkowo musieli nosić ubrania europejskie, także dworzanie cesarza Meiji zostali zobowiązani przez rząd do zakładania ubiorów zachodnich. Kobiety zarzuciły zwyczaj noszenia kimona na co dzień znacznie później bo dopiero w latach dwudziestych XX w. W odróżnieniu do ubioru zachodniego kimono ogranicza ruchy a jego zakładanie lub zdejmowanie zabiera znacznie więcej czasu, dlatego obecnie większość kobiet nosi kimono tylko na niektóre, bardziej uroczyste okazje lub podczas zajmowania się tradycyjnymi sztukami, takimi jak: np. ceremonia herbaty. Okazją do założenia kimona zarówno dla mężczyzn jak i kobiet, są takie święta jak Nowy Rok, Dzień Dorosłego (15 stycznia), Dzień Dziecka, uroczystości ukończenia studiów, śluby lub pogrzeby.

KIMONO MĘSKIE

Zwyczajowe kimono męskie jest wykonane z czarnego jedwabiu habutae. Jedyną jego dekoracją jest herb rodziny, mały biały znak umieszczony z tyłu i przodu. Ubiór z herbem nosi nazwę montsuki. Na kimono zakłada się haori (rodzaj żakietu) i hakama (szerokie spodnie). Na mniej uroczyste okazje nosi się kimona wełniane. Latem mężczyźni ubierają się w domu w lekkie kimono z bawełny (yukata) lub krótkie spodnie i bluzę (jimbei). Zimą można założyć na kimono tanzen, pikowane wierzchnie kimono z bawełny, najczęściej w pasy.

KIMONO KOBIECE

Kobiece kimona na zwyczajowe okazje są różnorodne. Panna młoda ubiera się zazwyczaj w długie i bogato zdobione wierzchnie kimono zwane uchikake, najczęściej białe lub czerwone. Pod spód zakłada dwie warstwy białe (kokeshita). Panna młoda jest zwykle uczesana w styl bunki-shimada i ma na głowie biały czepiec zwany tsuno-kakushi.

Kobiety zamężne noszą na uroczyste okazje kimona z czarnej lub ciemnej krepy jedwabnej (chirimen). Ten rodzaj kimona zwany edozuma lub tomesode jest zwykle oznaczany herbem rodowym i ma dekoracyjny wzór z przodu i na obrzeżach. Panny noszą furisode, kimono z rękawami o długości 1 m i z wzorem biegnącym ukośnie od ramion do brzegów kimona. Do edozuma i furisode nosi się złożony na pół i związany szeroki pas obi. Na pogrzeby zakłada się czarne montsuki, czarny pas obi i białe kimono spodnie. Uroczyste lub półuroczyste kimono może być zupełnie gładkie, całe w drobny wzór lub z częściowym wzorem o dowolnym rozmieszczeniu (tsukesage). Na bardziej uroczyste okazje można założyć czarny żakiet ebaori ozdobiony wyszywanym lub malowanym wzorem.

INNE UBRANIA

Tradycyjne ubrania do pracy składały się przeważnie z dwóch części. Najpopularniejszy był rodzaj krótkiej bluzy kogin lub hadako i szerokich spodni zwanych monpe lub karusan. Dodatkowo zakładano też rodzaj ochraniaczy na ręce (tekkō) i łydki (kyuhan). Ubiór taki był noszony przez chłopców i robotników. Obecnie do pracy nosi się niemal wyłącznie ubiory zachodnie. Do niektórych prac przywdziewa się rodzaj krótkiego płaszcza (hanten, happi) ozdobionego z przodu i z tyłu emblematami lub nazwą firmy, w której dana osoba jest zatrudniona. Kobiety używają w czasie pracy w kuchni kappōgi, fartucha z rękawami chroniącego kimono przed zabrudzeniem. Ostatnio nosi się także dwuczęściową odmianę kimona (nibushiki) składającą się z wąskiej, zakładanej spódnicy i części górnej; może być ona, lecz nie musi, przewiązywana wąskim obi.

Materiał na kimona sprzedawany jest w zwojach (tan) o szerokości 36 cm i długości około 11 m. Zwój taki wystarcza na jedno kimono dla dorosłego. Materiał tnie się na 8 części: tył (migori), przód (okumi), rękawy (sode) oraz spód i wierzch kołnierza (eri, tomoeri). Główne części nie są podcinane ani przecinane wzdłuż, mają więc tę samą szerokość. Rozmiar reguluje się wszywaniem materiału. Rękawy mogą być zszyte prosto lub zaokrąglone. Kimono kobiety jest około 20 cm dłuższe niż jej wzrost. Ten naddatek (ohashori) przypada pod pasem i jest widoczny jako 4 - 5 cm zakład wystający spod obi. Odcinek rękawa pod pachą nie jest szyty. Kimono męskie też jest dłuższe niż wzrost jego posiadacza, ale ten naddatek jest wszyty w pasie i co za tym idzie niewidoczny spod obi. Rękawy pod pachami są zszyte. Kimono dziecięce ma naddatki na ramionach i w pasie, tak, że może być przerobione kiedy dziecko wyrośnie.

Kimona bywają jednowarstwowe (hitoe), z podszewką (awase), albo też pikowane bawełną (wataire). Hitoe nosi się od czerwca do września, latem jednak najpopularniejsza jest na co dzień yukata. Awase nosi się od października do maja - jest ono uszyte na ogół z jedwabiu lub wełny. Kimono pikowane nosi się zimą, tylko w domu.

Zakładanie Kimona

Kimono wkłada się w następującej kolejności:

• TABI (skarpetki z jednym palcem)

• bielizna HADA-JUBAN (z jednej lub dwóch części)

• NAGA-JUBAN (spodnie kimono), które związuje się mocno szerokim paskiem (datemaki). Nagajuban ma biały kołnierz (han-eri), który wystaje spod wierzchniego kimona. Kimono jest dopasowane do rozmiaru właściciela szwami bocznymi. Nadmiar długości materiału zakłada się w fałd a całość jest podtrzymywana pod obi kilkoma taśmami. Lewa strona założona jest na prawo; odwrotnie zakłada się tylko kimono umarłym.

Typowy zestaw dla kobiet składa się z więcej niż 10 oddzielnych elementów, w tym z 3-4 taśm. Męskie kimona są łatwiejsze do zakładania, ale kompletny ubiór wymaga również żakietu HATORI i spodni HAKAMA.

Jedwabnego kimona nie pierze się w całości, tylko rozpruwa i pierze poszczególne jego części. Po praniu rozkłada się je na cienkich prętach bambusowych (shinshi bari) lub rozciąga na deskach do wysuszenia (araibari).

Ponieważ jedwabne kimono nie może być prane często, istotne jest jego odpowiednie przechowywanie. Po zdjęciu należy kimono powiesić na prostym wieszaku (iko albo emonkake) i przewietrzyć. Kołnierz, brzegi rękawów oraz obrzeże muszą być często czyszczone ręcznie.

Kimono przechowuje się złożone wzdłuż szwów, zawinięte w specjalny papier (tatōshi)