Czy sumo jest sportem?

Data publikacji: 1995

Czy sumo jest sportem?

Bogdan Stelcer¹⁾

Towarzystwo Polsko-Japońskie, Oddział Wielkopolski¹⁾

Sumo to mająca 2000 lat tradycja zapasów, przez niektórych uznawana za sport narodowy Japonii. Sumo stało się profesjonalną dyscypliną sportową w okresie EDO (1600-1868) i do dziś jest najbardziej spektakularnym rodzajem zmagań sportowych. Istota tej dyscypliny sportu z pozoru jest prosta; idzie o zepchnięcie przeciwnika z okrągłego ringu zwanego dohyo lub zmuszenie przeciwnika by jakąkolwiek częścią ciała inną niż stopa, dotknął gruntu wewnątrz okręgu. Zapaśnicy mogą spędzić nawet trwające do czterech minut przygotowania przed walką. Polegające na rytualnym stąpaniu z nogi na nogę, kucaniu, dmuchaniu, groźnym spoglądaniu na przeciwnika. Wreszcie na rozrzuceniu soli w powietrze na znak szczerych intencji. W przeciwieństwie do tej długiej ceremonii sama walka trwa zazwyczaj kilka sekund. Wyłonienie zwycięzcy czasem jest niezwykle trudne, dlatego wymagana jest obecność Gyoji, sędziego ubranego w dworski strój z XIV wieku, noszonego przez osoby szlachetnie urodzone. Obok niego walce przygląda się czterech sędziów shimpan siedzących wokół dohyo, przy czym ważne jest, by ich oczy znajdowały się na poziomie parteru.

Japońskie Towarzystwo Sumo (Nihon Sumo Kyokai) posiada oficjalną listę technik walki zamykającą się w liczbie 70. Wśród nich są takie formy jak: rzucanie, podkładanie nóg, popychanie i pociąganie. Z tej liczby 48 technik uznawano za klasyczne. W walce jednak używa się zazwyczaj nie więcej niż około 20 spośród nich.

Sumo słynie z tego, że na ringu zmagają się ogromnej postury zawodnicy o wielkiej tuszy i wydatnych brzuchach dostarczając widzom niepowtarzalnych wrażeń estetycznych. Odziani są tylko w pas zwany mawashi.

Zawodnicy tradycyjnie wywodzili się ze wspólnot wiejskich i jeżli zwyciężali stanowili dumę danej wioski. Najlepsi zapaśnicy osiągają wzrost około 185 cm., zaś średnia waga wynosi 148 kg. Rozrzut wagowy jest jednak znaczny i rozciąga się od 102 kg. aż do 239 kg. Tę ostatnią wagę osiągał w porywach słynny Hawajczyk Konishiki. Hierarchia zawodników sumo jest pionowa i przypomina kształtem piramidę. Droga wspinania się na jej szczyty zależy od umiejętności zawodnika. Tempo wspinania się na górę listy rankingowej, bądź spadania z niej jest prostym odzwierciedleniem liczby wygranych i przegranych walk w danym turnieju. W oparciu o wyniki minionego turnieju plasuje się pozycja wyjściowa zawodnika w następnym. Od sukcesów w turniejach zależy, czy zostanie wpisany na specjalną listę rankingową zwaną banzuke. Jedynym, którego imię jest wpisane na stałe jest yokozuna. Słowo to można przetłumaczyć jako wielki mistrz, czy arcymistrz. Jednakże jeżli yokozuna traci formę i nie potrafi osiągać stosownych rezultatów oczekuje się, że odejdzie na emeryturę.

Zawodnicy dwóch oddziałów mogą pobierać rodzaj pensji, są to juryo i makuuchi. Określa się ich jako sekitori, czyli rodzaj superligi mistrzów. Sekitori mają przywilej oliwienia swoich włosów i zaczesania ich w specjalnie ułożoną kitę zwaną oi-chiomage.

Sumo to także szereg ceremoniałów, które muszą być precyzyjnie wykonywane. Widowiskowym spektaklem jest np. yokozuna dohioiri, otwarcie ringu na wielkie mistrzostwa. Innym jest dampatsushiki - ceremoniał obcinania włosów wykonywany publicznie przez starszych zawodników odchodzących na emeryturę intaizumo. Zawodnicy są ubrani w wytworne kimona, ich natłuszczone włosy uczesane są w staranny węzeł oichomage siedzą w środkowej części dohyo. Obok nich stoi mistrz ceremonii trzymający parę nożyczek (zazwyczaj złotych). Każdy z osobna, przyjaciel, krewny, inny zawodnik, czy członek fan klubu (koenkai) wchodzi na ring i dokonuje rytualnego odcięcia małego skrawka kity zawodnika.

Kalendarz zawodów

Do 1958 roku odbywały się tylko dwa wielkie turnieje w roku. Potem liczba ich została zwiększona do sześciu. Każdy z wielkich turniejów odbywa się w innym miesiącu i w innym mieście. W roku 1949 ustanowiono, że czas trwania turnieju ulegnie zwiększeniu z 10 do 15 dni. Każdy z nich rozpoczyna się od zawodów wstępnych maezumo, celem którego jest zakwalifikowanie się do głównego turnieju. Ci, którzy zakwalifikują się zostają rozdzieleni do czterech kategorii - jonokuchi, jonidan, sandamme, i makushita. Zmagają się przez 7 dni spośród 15 dniowych zawodów. Następnie każdy, kto osiągnął wynik przynajmniej 4 wygranych przeciwko 3 przegranym zostaje promowany do następnej rundy. Każdy niższy rezultat oznacza wykluczenie makekoshi. Rezultat najwyższy czyli same zwycięstwa i żadnej przegranej nazywa się zenscho i wiąże się zazwyczaj z przesunięciem zawodnika na wyższe pozycje w liście rankingowej. Sekitori rozmieszczeni w grupach jurio i makuuchi walczą jeden raz dziennie przez 15 dni. Musi zwyciężyć 8 spośród swych 15 walk odnotowanych na liście zwanej kachikoshi.

Kluby sumo

Celem klubów sumo jest nauczanie świeżych adeptów przez starszych mistrzów walki.

Jest to jednak rozszerzane o oczekiwania tyczące zachowania, dyscypliny i respektowania pewnej etykiety oczekiwanej od zawodnika sumo.

Dosłownie miejsce spotkania nazywa się heya, co znaczy pokój, pomieszczenie. Wyposażony we wszystko, to czego potrzeba do życia i treningu. Każdy z zawodników przynależy do jednej heya, która zamienia się w jego dom na czas aktywnego życia sportowego, a nawet w czasie kiedy jest już na emeryturze. Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest umożliwienie żonatemu sekitori, by zamieszkał we własnym domu z żoną i dojeżdżał na codzienne treningi. W roku 1992 było aktywnych 44 klubów zwanych heya.

Klub jest zarządzany przez posiadającego władzę absolutną oyakata, którym jest emerytowany mistrz, obecnie członek Japońskiego Towarzystwa Sumo. Kluby, którymi zarządzają, są zazwyczaj tymi samymi z których się wywodzą. Oyakata przeważnie są żonaci, zaś ich żony noszą miano okamisan, są to jedyne kobiety posiadające prawo mieszkać na terenie heya. Okamisan pełni ważną rolę nie widoczną na pierwszym planie. Jej zadanie polega na kibicowaniu i mobilizowaniu zawodników (ang. smooth-operator), jednak nigdy rola ta nie sprowadza się do gotowania i opierania innych zawodników poza swym mężem. Obowiązki te wykonywane są przez terminujących uczniów i zawodników niższej rangi. Opłaty na utrzymanie poszczególnych heya pokrywane są z regularnie napływających środków od Japońskiego Towarzystwa Sumo oraz wynikają z darowizn fanów.

Trening

Słowo keiko (trening) jest świętym słowem dla zawodnika sumo. W największym uproszczeniu oznacza codzienny poranny trening, jaki odbywa się w każdej heya. Trening jest jeszcze czymś więcej dla zawodnika, oznacza także sposób życia.

Dla młodszych i stojących niżej w hierarchii zawodników dzień rozpoczyna się pomiędzy godziną 4:00 a 5:00 rano. Podążają na ring i rozpoczynają ćwiczenia. Zawodnicy wyżej notowani mogą spać dłużej Makushita wstają o 6:30, na ringu pojawiają się o 7:00. Zawodnicy Jurio pojawiają się na ringu około godziny 8:00. najpóźniej przychodzą makuuchi.

Zwycięstwo w walce zależy od doskonałej techniki, którą stanowią takie umiejętności jak: utrzymywanie doskonałej równowagi, zręczności i elastyczności idących w parze z siłą fizyczną i umiejętnością utrzymania środka ciężkości jak najniżej. Aby je opanować zawodnicy ćwiczą trzy tradycyjne formy: shiko, teppo, matawari.

SHIKO - zawodnik staje w dużym rozkroku. Przechyla ciało na jedna nogę, przerzucając zarazem drugą bardzo wysoko, mocno stąpając, kiedy dotyka gruntu. Towarzyszy temu duży i głośny wydech. Potem powtarza to samo ćwiczenie na druga nogę. Początkujący zawodnicy powinni ćwiczyć shiko nie mniej niż 500 razy dziennie.

MATAWARI - polega na siedzeniu na ziemi w taki sposób, że nogi są rozciągnięte tak szeroko jak tylko jest to możliwe. Im bliżej 180 stopni tym lepiej. Następnie pada do przodu od pępka do kości policzkowych, spoczywając swym ciężarem na ringu. Inny zawodnik pomaga podnieść się z tej pozycji. Nie trzeba dodawać, że jest to bolesne ćwiczenie.

TEPPO - jest to forma worka treningowego dla zawodników sumo. Stanowi go kołek drewniany wbity w ziemię. Zawodnicy napierają na niego opierając cały ciężar naprzemiennie na otwartych dłoniach, ćwicząc pchnięcia i ogólną koordynację.

O godzinie 11:00 następuje pora głównego dla zawodników posiłku, poprzedzona kąpielą - ofuro. Posiłek nazywa się chankonabe jest niezwykle kaloryczny a składa się nań: wszelkiego rodzaju płody morza, kurczak, wieprzowina, ryba, tofu (japońska fasola), kiełki fasoli, marchewka, cebula i inne warzywa. Zawodnicy jedzą to z misek, z których w jednej są warzywa, w drugiej biały gotowany ryż (koniecznie przedtem kilkakrotnie przepłukany). Wszystko to soczyście popijają piwem. Najpierw jedzą starsi zawodnicy, młodsi po nich. Oficjalny dzienny trening i aktywność heya kończą się po lanchu (hirugohan) i przerwa trwa do następnego keiko. Zawodnicy wychodzący na zewnątrz mają obowiązek założyć na siebie schludne kimono, włosy zaś naoliwione powinny być uczesane w kokon ochiomage.

Na podstawie Japan - An Illustrated Encyklopedia. Wyd. KODANSHA